Waarom je verplicht vrij moet zijn

Vorige week was het Bevrijdingsdag in Nederland. Op deze dag vieren we de bevrijding van de bezetting in Nederland en het toenmalig Nederlands-Indië. Op deze 5 mei staan we ook stil bij de grote waarde van vrijheid, democratie en mensenrechten.

Kleine vakantie

Ik heb van dit lange weekend gebruik gemaakt om met een paar vrienden te reizen door Frankrijk. We bezochten een klein dorpje, Oradour-sur-Glane. Op 10 juni 1944, een paar dagen na D-day, werden 645 inwoners vermoord door de bezetter en hun huizen werden verwoest. De ruïnes van het hele dorp zijn sindsdien ongemoeid gelaten en toegankelijk voor het publiek. De restanten van de gebouwen zijn stille getuigen van de verschrikkingen die zich daar hebben afgespeeld. Voor meer info: https://nl.wikipedia.org/wiki/Bloedbad_van_Oradour-sur-Glane

“Hoe kon dit gebeuren?”

Terwijl ik daar rondliep vroeg me af hoe mensen in staat kunnen zijn zoiets verschrikkelijks te doen. “Wat gaat er dan in je hoofd om?” Het antwoord kreeg ik vrij snel. Bij de uitgang van de expositie waren nog een aantal foto’s en teksten te lezen. Eén ervan viel me op. Het was een quote van Claude Roy, een franse dichter:

Oradour was not a crime due to madness but the logic of a system.

Deze quote raakte me enorm. Ik denk dat het namelijk volledig waar is en uitleg geeft hoe dit soort dingen kunnen gebeuren…

Het heeft niets met de individuen te maken en tegelijkertijd juist wel.

Startpunt: jezelf

Laten we allereerst eens kijken naar wat er zoal in ons eigen hoofd rondgaat. Wat we zeggen wat we denken is namelijk niet de volledige waarheid. Iedereen heeft zieke en nare gedachtes. Misschien heb je bijvoorbeeld wel eens het idee gehad iemand van het perron te duwen, een hond te schoppen of keihard te schreeuwen tijdens een begravenis. Ineens zo’n hele gemene, verwerpelijke gedachte, zomaar uit het niets.

Die gedachtes, zogeheten intrusive thoughts, hebben we allemaal. Waarom we dit hebben en waar dit vandaan komt is onderwerp van discussie. Het wordt wel aanbevolen die gedachtes niet te onderdrukken; accepteer dat dit normaal is voor ieder mens. Onderdrukking zou leiden tot juist meer van deze gedachtes. Echter, je moet deze gedachtes vooral NIET tot uitvoering brengen! Laat ze lekker in je hoofd passeren en ze verdwijnen weer snel. Geïnteresseerd in dit onderwerp, lees dit eens: https://www.psychologytoday.com/blog/am-i-normal/201110/intrusive-thoughts-normal-or-not

Gedachtes die acties worden

Die gedachtes zijn niet schadelijk zolang ze maar gedachtes blijven. Het wordt echter een probleem als je omgeving of de autoriteiten je goedkeuring geven voor het uitvoeren van dergelijke gedachtes, of ze nu van jezelf zijn of dat het de gedachtes zijn van anderen.

Milgram’s experiment

Diverse psychologische experimenten hebben aangetoond dat “normale” mensen schrikbarende en bizarre dingen kunnen gaan doen, zolang de omgeving of context onder controle is door anderen. Het experiment van Milgram liet bijvoorbeeld zien dat sommige deelnemers met gemak overgingen tot het (vermeend) electrocuteren van andere mensen! Een heel interessant onderzoek om meer over te lezen: https://nl.wikipedia.org/wiki/Experiment_van_Milgram

Conformiteit experiment

Of wat dacht je van het experiment van Solomon Asch naar de conformiteit van mensen. Participanten in het onderzoek kregen telkens een kaart waarop een lijn stond. Vervolgens kregen de participanten nog een kaart waarop drie lijnen stonden met de letters a, b en c. De participanten moesten vervolgens de vraag beantwoorden welke lijn op het tweede kaartje overeenkwam met de lijn op het eerste kaartje. Hoewel het juiste antwoord overduidelijk te zien was, kozen deelnemers toch vaak voor de mening van de groep.

Dit kwam omdat de andere “participanten” (in werkelijkheid collega’s van Asch) allemaal hetzelfde, verkeerde antwoord gaven. Een alarmerend aantal participanten gaf het verkeerde antwoord en volgde daarmee de groep in plaats van hun verstand. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Solomon_Asch)

Waanzin en systemen

Waanzin kan groeien als er een onderliggend systeem aan ten grondslag ligt waar schrikbarende ideeën kunnen gedijen. Absoluut. Maar ik denk niet dat een objectieve vergelijking tussen systemen het antwoord kan geven. Er is meer aan de hand.

Besef

Een systeem is niets anders dan een groep mensen die volgens een bepaalde manier handelen. Een discussie over welk systeem het beste is (of het minst slechte) is minder relevant. Het gaat er juist om dat je beseft dát je in een systeem zit en dat een systeem imperfect is en een zeer grove reductie van de realiteit.

Je kunt niet om systemen heen. Systemen helpen om ons beter te organiseren en meer te bereiken. Door in een systeem te werken, draag je bij aan die vooruitgang. Maar systemen moeten nooit onderdeel van jou als individu worden. Daar bedoel ik mee dat je je gevoel, en wie je écht bent, nooit ondergeschikt moet maken aan de grillen van superieuren / het systeem. Je moet er ten alle tijden kunnen (én durven) uitstappen. En dat is wat ik noem “ontslag nemen“.

Als jij je in een situatie begeeft waar je merkt dat wat je moet doen conflicteert met je authenticiteit, dan is de keuze aan jou. Dit ontslagnemen heeft dus niets te maken met of je nu werknemer, ondernemer of werkeloos bent. Het gaat om de mindset en je eigen normen en waarden.

Leven in vrijheid

We leven in een land waar we vrij kunnen denken, praten en handelen. Dat is een groot recht! Maar ik denk dat het evenwel een grote plicht is. Je hebt de plicht om vrij te denken, te praten en te handelen.

Dit is de plicht naar jezelf, én naar de samenleving. Het is een verplichte keuze die je maakt, elke dag weer.

Foto Nederlandse vlag via Shutterstock.
Foto conformiteit via Shutterstock.
Foto Oradour-sur-Glane via Shutterstock